3B Scientific Animal cell model - Manual (Page 32)

32
Türkçe
Hayvan hücresi
Giriş
Çok hücreli organizmalardaki hücreler prensip olarak sadece benzer hücre gruplarında veya diğer ayrılmış
hücrelerle birlikte veya hücrelerarası alt katmanlarda (hücreler arası alt katman, hücre dışı matriks) oluşurlar. Tek
hücrelileri ve ilkel çok hücreli organizmaları çevreleyen sıvı (“ilkel çorba”) aynı zamanda daha karmaşık hayvan
(insan) organizmalarını da çevreler ve dokulardan geçen kan damarları aracılığı ile beslenmeyi sağlar. (kılcal
damarların altından)
Hücreler, sahip oldukları organizasyonların çevresindekilerden daha karmaşık yapıda olması, çevrelerinden
ya da kendilerinden gelen uyarıcılara tepki vermeleri ve yeniden çoğalabilmeleri gibi temel özellikleriyle diğer
canlı organizmalardan ayrılırlar.
Hücrelerin oluşumu ve fonksiyonlarına genel bakış
Hücre zarı (plazma zarı) hücreyi çevreler ve kendi iç ortamının devamlılığına sağlamak için dış çevreye karşı bir
bariyer sağlar. Hücre içindeki bazı yapılar ve küçük organlar (organel, aşağıdaki listeye bakınız) da bir hücre
zarı ile çevrelenmiştir. Hücre zarı ona yarı geçirgen özelliğini veren polar lipitlerden oluşur. Bu nedenle bireysel
bölümler ve organeller birbirlerinden ve içerdikleri belli başlı molekül ve iyonlardan ayrıdırlar. Hücre zarı aynı
zamanda yapısal protein çerçevesine, hücre iskeleti filamentine (hücre iskeleti) bağlıdır. Bu hücre iskeleti ince
aktin filamentler (7 mm çapında), içi boş silindir yapıdaki mikrotübüller (25 mm çapında) ve orta filamentlerden
oluşur. Mikrotübüller genelde sentriyolden olmak üzere organizasyon merkezinden gelişirler. Aynı zamanda
organizasyon merkezine ve merkezinden (sinir hücrelerinin aksonlarında da meydana gelen yönsel aktif ulaşım)
boyları uzunluğunca iletim işleminden de sorumludurlar. Sentriyol birbirine dik iki grup tüpten oluşan bir orga-
neldir. Mikrotübüller buradan genişler ve bu olay aynı zamanda yeni oluşan hücrelerde de meydana gelir.
Hücre bölünmesi sırasında kromozomların ayrılması sentriyolden doğan mikrotübüller (“marionette threads”)
tarafından gerçekleştirilir.
Adından da belli olduğu gibi, hücre iskeleti hücrenin bütününe sağlamlık ve bir dereceye kadar esneklik verir.
Hücre iskeleti yalancı ayağın uzanmasından (filopodia gibi) tüm hücre yapısında temel değişikler yapmaya
(örneğin aktif kas kasılması) ya da hücre aktif harekelerine kadar (örneğin hücre göçü) hücrenin aktif hare-
ketlerinde çok yönlülük sağlar. Bunun yanı sıra hücre iskeleti elementleri hücre-hücre bağlantısı (dezmozom,
aşağıya bkz.) ile diğer komşu hücrelere gerilim hattını çoğaltır ve böylece hücrelerin farklı alanlarını mekanik
olarak birbirine bağlar (deri epidermisi gibi).
Hücre-hücre bağlantılarında (hücrelerarası temas) mekanik fonksiyonlu (temas yapışması: Küçük bölge; punktum;
bağ doku yapışkanları; maküla yapışkanları = dezmozom) yapılar aktif metabolik ve elektro bağlantılı fonk-
siyonlardan (neksus, maküla iletişimcileri = boşluk birleşimi, sinaps) ayrılır. Son olarak hücreler arası alandan
çıkan hücre bağlantıları vardır (temas bariyeri: Küçük bölge kapamaları). Hücre dışı membran fokal temaslar
oluştururlar ve bazal membrana hemidesmozom oluşur.
Hücre iskeletini meydana getiren tüm proteinler, proteinlerin “dikiş makinesi” olan ribozomlar tarafından
yapılır. Bunlar sitoplazmada bekletilebilir veya kaba endoplazmik retikulumun (kaba ER) koful sistemi üzerine
bağlanabilir. Bilgi ribozomlara hücre çekirdeklerinden taşınır. Hücre çekirdeğinde genetik bilgi kromozomlar
üzerinde mRNA ile saklanmaktadır. Ribozomlar sıraya koymak için amino asitleri amino asitlerle çoğaltır ve
onları bir peptit veya protein üzerine “diker”. Peptit ve proteinler, ER içindeki dış proteinlerce düzenlenmiştir,
örneğin şeker grupları proteine eklenebilir (glikosilasyon). Yumuşak ER lipitleri (kolesterol, trigliserid, steroid
hormonları), lipo proteinleri ve fosfolipidleri sentezleyebilir. Dahası, yumuşak ER yağda çözünen bileşenleri
suda çözünür hale getirebilir ve böylece onları detoksifiye eder. Bazı hücre çeşitlerinde (örn kas hücresi)
yumuşak ER aynı zamanda kalsiyum iyonlarını saklama görevini görür.
Golgi aygıtı (GA) düz membran gruplarından (sakül) ve birçok küçük kesecikten oluşur. Burada, ER içinde yeni
sentezlenmiş proteinler daha önceden düzenlenmemişlerdir. Belli başlı şeker gruplar sentezlenmiş ve protein
grupları birleştirilmiştir ve aynı zamanda bazı proteinler ayrılmıştır. Bununla birlikte uygun sülfatlaşma ile polis-
akkaritler sentezlenmiş ve glikolipidler sentezlenip bir araya getirilmişlerdir. Bu olgun proteinler GA içindeki